Έχει ηλικία η δημιουργία και η καινοτομία;

Η Ενωμένη Ευρώπη θα ακολουθήσει αποφασιστικά το δρόμο της ανάπτυξης και της εξόδου από την κρίση, μόνον με την πλήρη συμμετοχή όλων μας.Κάθε πολίτη στην κοινωνία, κάθε εργαζομένου στην οικονομία.Ειδικά για το πεδίο της απασχόλησης, έχει τεθεί ο ποσοτικός στόχος συμμετοχής εργαζομένων στο επίπεδο του 75% για γυναίκες και άνδρες, ηλικίας 20-64 ετών.

Ο ποσοτικός αυτός στόχος εμπεριέχει πολλές ποιοτικές διαστάσεις. Δοκιμάζει την επιτυχία των πολιτικών για μια ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Δοκιμάζει ακόμη την ίδια την κοινωνική συνοχή.

Ήδη σήμερα από τις πρώτες εκτιμήσεις ο στόχος του 75% απασχόλησης δεν φαίνεται εφικτός για τις γυναίκες.

Είναι άραγε εφικτός για τους ηλικιωμένους εργαζόμενους; Ακόμη και αν προσεγγίσουμε τους στόχους αριθμητικά, είμαστε σε θέση να διακρίνουμε την «ονομαστική» από την ουσιαστική συμμετοχή και αξιοποίηση των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στο στίβο της απασχόλησης;

Πώς θα μπορέσουν οι αναγκαίες πολιτικές να μετουσιωθούν σε περιβάλλοντα ισόρροπης συμμετοχής όλων των εργαζομένων, ανεξαρτήτως ηλικίας;

Επιτρέψτε μου να προσθέσω ότι θα πρέπει κατ?αρχας? να εξετάσουμε τις αξίες και τις προτεραιότητες των κοινωνιών μας.

Ας δούμε ένα παράδειγμα σε σχέση με ένα «καυτό» θέμα της επικαιρότητας, αυτό της οικονομικής κρίσης.

Στην αγωνία μας να βρούμε το δρόμο για τη μετά-την-κρίση εποχή, όλοι στρέφουμε με ελπίδα το βλέμμα στη νεολαία.

Το κλειδί της εξόδου κρατάει ένας νέος, δυναμικός εργαζόμενος, με γνώσεις και δεξιότητες αιχμής. Με διάθεση να μπει στην αρένα του επαγγελματικού ανταγωνισμού, να κατακτήσει και να καινοτομήσει.

Μήπως όμως, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, κοιτάζουμε μέσα από έναν παραμορφωτικό καθρέπτη την κοινωνία μας; Μήπως άθελά μας, με την αγωνία του αύριο, αναπαράγουμε διακρίσεις σε βάρος της συνοχής αλλά και της παραγωγικότητας της κοινωνίας μας;

Έχει ειπωθεί ότι η νεότητα δεν είναι μια χρονική περίοδος αλλά μια πνευματική κατάσταση. Αυτό το έχει αποδείξει άλλωστε και η ιστορία.

Μήπως όμως σιωπηλά θεωρούμε ότι η καινοτομία ή η δημιουργία έχουν ηλικία;

Θα ήθελα να θυμίσω ότι πολλές από τις εφευρέσεις και τα σπουδαιότερα πνευματικά επιτεύγματα που άλλαξαν τη ζωή μας, τα οφείλει η ανθρωπότητα σε άτομα της λεγόμενης «τρίτης» ή ακόμη και της «τέταρτης ηλικίας». Σε αυτή την ηλικία έφθασαν στο απόγειο της δημιουργικότητάς τους μεγάλοι επιστήμονες, καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, προσωπικότητες διεθνούς αναγνώρισης και αποδοχής. Οι μεγαλύτερες ηγετικές μορφές του πλανήτη ανήκουν στην ίδια ηλικιακή ομάδα, χωρίς βεβαίως να αγνοηθούν οι χαρισματικοί και ταλαντούχοι νεότεροι συμπολίτες μας.

Σε κάποιους -κυρίως ανατολικούς- πολιτισμούς, η τρίτη ηλικία περιβάλλεται με αμέριστο σεβασμό και φροντίδα.

Στην Κίνα, όπου η έλευση του βιομηχανικού μοντέλου ανάπτυξης οδήγησε μοιραία σε αστυφιλία και εγκατάλειψη της υπαίθρου, ο νόμος ήλθε να ενισχύσει την παράδοση. Πρόσφατη νομοθεσία (Elderly Rights Law) καθιστά και τυπική υποχρέωση τη φροντίδα προς τους γονείς και εν γένει στους ηλικιωμένους. Είναι αυτό που η Κομφουκιανή παράδοση ονομάζει «υική φροντίδα» ("filial piety").

Αντίθετα, αρκετές δυτικές κοινωνίες φαίνεται να κυριαρχούνται από μια λατρεία της νεότητας. Η νεότητα είναι μια κατάσταση χωρίς αμφιβολία γοητευτική και πολλά υποσχόμενη. Όμως οι νέο-κεντρικές κουλτούρες συχνά συνάδουν με την άκρατη ανεξαρτησία και τον ατομικισμό.

Αυτές οι κοινωνίες μετατρέπουν το νέο, λαμπρό εργαζόμενο του σήμερα, στον μοναχικό, παραιτημένο ηλικιωμένο του αύριο.

Οι κοινωνίες που διακρίνουν τους πολίτες τους σε τάξεις των «λιγότερο» ή «περισσότερο χρήσιμων» εργαζομένων, είναι οι ίδιες που θέτουν και τις γυναίκες στη γωνία, ως υπεύθυνες για την «αντιπαραγωγική» μητρότητα.

Σε μια ήπειρο όπως η δική μας που βιώνει τη δημογραφική γήρανση, είναι απαραίτητο να αναγνωρίσουμε και πάλι την αξία των ωριμοτέρων συμπολιτών μας.

Φαίνεται να ξεχνάμε ότι οι μεγαλύτεροι ηλικιακά συμπολίτες μας έμμεσα και άμεσα, συμμετέχουν με πολλούς τρόπους στην παραγωγική διαδικασία. Να θυμίσω κατ?αρχάς ότι περίπου το ήμισυ των ελληνικών νοικοκυριών πανελλαδικά στηρίζονται στις συντάξεις!

Αλλά και η συμβολή των ηλικιωμένων στην ανατροφή των παιδιών, σε αντικείμενα φροντίδας μέσα στην ευρύτερη οικογένεια, είναι αναντικατάστατη. Το ίδιο και η συμμετοχή τους σε εθελοντικές δραστηριότητες κοινωνικού χαρακτήρα που στηρίζουν αθέατα αλλά σταθερά τον κοινωνικό ιστό.

Δεν είναι όμως μόνον θέμα ηθικής τάξης, ή της εδραίωσης ενός πολιτισμού δικαιοσύνης ανάμεσα στις γενιές.

Στα εργασιακά περιβάλλοντα της νέας χιλιετίας, που βασίζονται στη γνώση και την πληροφορία, οι εργαζόμενοι μεγάλης ηλικίας, είναι ένα πολύτιμο κεφάλαιο.

Οι μεγαλύτεροι εργαζόμενοι συνήθως γνωρίζουν πολύ καλά πώς μπορεί να εξελιχθεί μια επαγγελματική σχέση. Μπορούν να εκτιμήσουν τις επιτυχίες μιας μικρότερης ή μεγαλύτερης διαπραγμάτευσης. Διαθέτουν ανεκτίμητα στοιχεία που δεν «μεταδίδονται» και δεν «μεταφέρονται», όπως εμπιστοσύνη, ωριμότητα, ψυχραιμία, εμπειρία ζωής, ευθυκρισία.

Η τεράστια εμπειρία αυτής της ηλικιακής ομάδας μπορεί να αποτελέσει κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας για μια επιχείρηση ή έναν οργανισμό.

Το σημείο αυτό όμως είναι λεπτό. Κατ?αρχάς, την αντίληψη αυτή θα πρέπει να συμμερίζεται ο ίδιος ο φορέας. Κι ακόμη, θα πρέπει ο ίδιος ο εργαζόμενος να συναινεί. Να συνειδητοποιεί την αξία του κεφαλαίου που διαθέτει και να επιθυμεί να το μοιραστεί με άλλους. Με τους εργοδότες και τους συναδέλφους του.

Όλα αυτά προϋποθέτουν ότι ο ώριμος εργαζόμενος θα εξακολουθεί να διατηρεί το απαραίτητο επίπεδο ενδιαφέροντος για τη δουλειά του και τις σχέσεις εντός του εργασιακού περιβάλλοντος.

Μπορεί να μεσολαβήσουν έως και 5 δεκαετίες μεταξύ της ολοκλήρωσης των αρχικών σπουδών του νέου εργαζόμενου και της συνταξιοδότησης.

Για να κρατηθεί ζωντανό το εργασιακό ενδιαφέρον, αυτά τα χρόνια πρέπει να είναι κατά το δυνατόν, μεστά, δημιουργικά, με νόημα. Να εξασφαλίζεται η οικονομική ανεξαρτησία του εργαζομένου αλλά και να ανοίγονται νέες προοπτικές. Γιατί η προσωπική επιτυχία και ικανοποίηση σε μεγάλο βαθμό συνδέεται και με μια επαγγελματική πορεία αυτοπραγμάτωσης.

Οι ίδιοι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να μπορούν να παρακολουθούν κατά το δυνατόν, τις εξελίξεις. Να είναι προετοιμασμένοι για έναν κόσμο που διαρκώς αλλάζει. Σύντομα, το 90% των επαγγελμάτων θα απαιτούν κάποιο ελάχιστο επίπεδο ψηφιακού εγγραμματισμού.

Γι?αυτό θα πρέπει να φροντίζει ο ίδιος ο εργαζόμενος, αλλά και ο εργοδότης ή ο οργανισμός.

Ειδική μέριμνα χρειάζεται να ληφθεί και υπό την οπτική του φύλου. Γιατί οι γυναίκες εργαζόμενες συχνά έρχονται αντιμέτωπες με κάθετες και οριζόντιες διακρίσεις στο χώρο εργασίας. Η πρόσβαση για τις γυναίκες αποδεικνύεται συχνά δυσχερής στις ανώτερες βαθμίδες της επαγγελματικής ιεραρχίας. Παράλληλα, τα συστήματα επαγγελματικού προσανατολισμού ωθούν τις γυναίκες σε «γυναικεία» εργασιακά αντικείμενα, μακριά από δυναμικούς χώρους σε πεδία της τεχνο-επιστήμης, της οικονομίας και των ψηφιακών τεχνολογιών.

Τέλος, οι γυναίκες συχνά αντιμετωπίζουν το φαινόμενο των πολλαπλών διακρίσεων, που έχουν στη βάση τους όχι μόνον το φύλο, αλλά π.χ. κάποιας μορφής διαφορετικότητα ή και την ίδια την ηλικία.

Η δημιουργική αξιοποίηση των ώριμων εργαζομένων πέραν από ζήτημα αξιών, είναι και ζήτημα μεθοδολογίας. Χρειάζονται κατευθύνσεις και πρακτικές τις οποίες θα μπορούν να εφαρμόσουν οι επιχειρηματίες, οι managers και οι επικεφαλής των τμημάτων ανθρωπίνων πόρων.

* Η κ. Βάσω Κόλλια είναι πολιτικός επιστήμων, πρώην Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων του Υπουργείου Εσωτερικών.

Δευτέρα 10 Απριλίου 2017, 00:03

Της Βάσως Κόλλια*

http://www.liberal.gr/arthro/129641/apopsi/arthra/echei-ilikia-i-dimiourgia-kai-i-kainotomia.html